Wangsalan
Wangsalan iku unen-unen cangkriman nanging dibatang (dibedhèk) dhéwé.
Ukarané ora persis nanging mèmper waé. Wangsalan ana kang awujud ukara selarik,
bisa uga awujud tembang. Tuladha sing wujud ukara:
- Nyaron bumbung, nganti cengklungen nggonku ngenteni. (saron bumbung=angklung)
- Njanur gunung, kadingaren sliramu teka. (janur gunung=aren).
Tuladha sing
wujud tembang:
- Jirak pindha munggwing wana
- Sayeng kaga we rekta
- Sinambi kalaning nganggur
- Wastra tumrap mustaka
- Pangikete wangsalan kang sekar pangkur
- Kinarya langen pribadi
Batangane:
- Jirak pindha munggwing wana = wit kesambi.
- Sayeng kaga = piranti kanggo nyekel manuk (kala).
- We rekta kang muroni = iket.
- Baon sabin = karya.
Jenisé Wangsalan
- Wangsalan lamba yaiku wangsalan kang mung isi batangan (tebusan) siji. Unen-unen wangsalan lamba mung saukara kang kadadean saka rong gatra. Gatra kang ngarep isi wangsalan, gatra sing isi batangané.
Tuladha:
Pindang lulang, kacek apa aku karo kuwe (Pindhang lulang = Krecek)
- Wangsalan rangkep (camboran) yaiku wangsalan sing isi batangane luwih saka siji. Unen-unene wangsalan rangkep kadadeané saka rong ukara, siji-sijine ukara kadadean saka rong gatra.Ukara kapisan isi wangsalan ukara kapindho isi batangane.
Tuladha: Jenang
sela, wader kalen sasonderan. (Apu, sepat) Apurata, yen wonten lepat kawula
- Wangsalan memet yaiku wangsalan sing carane nggoleki batangane sarana ngoceki maksuding tetembungane ambal ping pindho.
Tuladha: Uler
kambang, yen trima alon-alonan Oncek-oncekan kapisan: Uler kembang maksude
lintah Oncek-oncek kapindho: Wanda tali ing tembung lintah, dianggap wancahane
tembung kang surasane alon-alonan, yaiku tembung satitahe. Tembung satitahe
ateges ora ngaya, mung tumindk sakepenake bae, kanthi alon-alonan.
- Wangsalan padinan yaiku ana sing nganggo nyebutake batangane, la nana sing tanpa nyebutake batangane, marga wong-wong sing pandha krungu (maca) dianggep wis ngerti maksude (batangane).
Tuladha: Wong
kae sajatine wis krungu kandhaku, nanging njangan gori. Gori iku mathuke
digudhèg. Njangan gori = nggudhèg. Maksude wangsalan njagan gori yaiku mbudheg,
api-api ora krungu.
- Wangsalan mawa paungeran tartamtu
Wangsalan mawa
paungeran tartamtu kena kaperang dadi loro, yaiku:
Mawa paungeran
4 wanda + 8 wanda Kang mawa
paungeran 4 wanda + 8 wanda iku wangsalan lamba (mung isi batangan
siji).Unen-unen mung saukara kang kadadean saka rong gatra.Gatra ngarep 4
wanda, isi wangsalan : gatra buri 8, isi batangane. Tuladha: Reca kayu,
golek kawruh rahayu.(reca kayu = golek)
Mawa paungeran
(4 wanda + 8 wanda ) X 2 = 24 wanda Kang mawa paungeran (4 wanda + 8 wanda) x 2 =
24 wanda yaiku wangsalan rangkep (isi batangan luwih saka siji). Unen-unen rong
ukara, saben saukara kadadean saka rong gatra. Ukara kapisan (rong gatra) isi
wangsalan, ukara kapindho (rong gatra) isi batangane. Tuladha:
Sayuk rukun,
wulang wido mangsa rowang = 4 wanda + 8 wanda
Sayektine, wit
saking bondho kawula = 4 wanda + 8 wanda
Sayuk rukun =
saiyeg, saeka praya
Wulang wido
mangsa rowang = bido
- Wangsalan edi-peni yaiku wangsalan sing mawa paungeran .
- Unen-unene kadadean saka 2 ukara (wangsalan rangkep)
- Saben saukara kadadean saka 2 gatra (4 wanda + 8 wanda )
- Ukara kang kapisan (yaiku kang isi wangsalan) mawa purwakanthi guru swara lan purwakanthi basa utawa purwakanthi lumaksita.
Tuladha: Tepi
wastra, wastra kang tumprap mustaka. (Kemada,iket) Mumpung mudha, nggegulanga
ngiket basa.
- Wangsalan kang sinawung ing tembang yaiku cacahé wandane lan tibaning swarane ing wekasaning gatrane ora tartemu, sebab kawengku ing guru wilangan lan guru laguning tembang. Guru wilangan lan guru laguning tembang kudu tansah menang, lire: ora kena owah, kudu tansah manut paungeraning tembang.
Tuladha: Sinom
Edane wong
keneng guna, ambatik sinambi nangis, malam wuntah balabaran, geni mati
muring-muring, prembenahan mbrebes mili, gawangan sinendhal putung, ya talah ta
si kakang, puluh-puluh awak mami, petis manis wis kudu dadi pocapan.
Petis manis =
kecap
- Wangsalan kang sinawung ing tembang yaiku cakepan ing umpak-umpaking gendhing, gerong lan senggakan, kerep kanggo wangsalan (dilagokake dening pesindhen, niyaga utawa bocah-bocah sing padha manembrama).
Tuladha:
Pangkur Lamba
(slendro Pantet 9)
Purwaka
(buka,Basa)
Kembang adas
sumebar neng tengah alas
Tuwas tiwas
anglabuhi wong ora waras
Alah bapak,
balung jagung saguhku isih janggelan
Wiwit gerong
sing baku
Lagu gendhing
pangkur lamba
Maweh gumirah
wardaya
Tur mathuk
kinarya aba
Mlaku bareng
ulah raga
Balung
jagung:maksude janggel
Janggelan =
during tetep, isih kudu janji maneh, sendhe, bisa uga wurung.
Tuladha
wangsalan ing tembang campursari kangen Kangen
Pitung sasi lawase nggonku ngenteni, mung sliramu wong bagus kang dadi ati,
rina wengi mung tansah takimpi-impi, jroning ati kangenku setengah mati, jenang
gula ya mas ya mbok aja lali, ngelingana rikala jaman semana, sliramu janji aku
setya ngenteni, lair batin tresnaku terusing ati, kangen wong kangen
ngene-ngene rasane, rindhu-rindhu tambane kudu ketemu, klapa mudha enake kanggo
rujakan, leganana aku kang nandhang kasmaran, mbalung janur wong bagus
takanti-anti, ngusadani wong kangen kang antuk jampi
- Carané ngarang wangsalan sing dikarang luwih dhisik, perangan buru (ukara sing isi batangane), banjur ngarang perangan ngarep (ukara sing isi wangsalane). Dadi pangarangé perangan ngarep (ukara kang isi wangsalan) tiba keri.
0 komentar:
Posting Komentar